25 jaar Europese Ombudsman

Na een bescheiden begin in 1995 is de Europese Ombudsman uitgegroeid tot een erkende en gerespecteerde handhaver van de transparantie, ethische normen en verantwoordingsplichten van de instellingen van de Europese Unie.

Om succesvol te zijn en de belangen van burgers naar behoren te kunnen behartigen, moet er draagvlak zijn voor de rol van de Ombudsman als hoeders van een goed openbaar bestuur. De EU-instellingen hebben mijn Bureau in staat gesteld de visie te verwezenlijken die de oprichters 25 jaar geleden hadden van de Europese Ombudsman, te weten een hartstochtelijk verdediger van de EU en haar burgers. Mijn Bureau is klein, maar heeft een uitgebreid mandaat, waarvoor ik me met overgave zal blijven inzetten.

Emily O’Reilly, Europese Ombudsman

De geschiedenis van de Europese Ombudsman

1992

Ondertekening van het Verdrag van Maastricht, waaronder het artikel waarbij de Europese Ombudsman wordt opgericht

1994

Het besluit tot oprichting van de Ombudsman – het Statuut van de Europese Ombudsman – wordt vastgesteld door het Europees Parlement

1995

Jacob Söderman (Finland) wordt door het Europees Parlement verkozen tot de eerste Europese Ombudsman en het Bureau wordt geopend

1996

Het Europees netwerk van ombudsmannen wordt opgezet: het netwerk bestaat nu uit ruim 95 nationale en regionale bureaus en verzoekschriftencommissies uit 36 landen

2001

Het Europees Parlement keurt de Code van goed administratief gedrag goed, opgesteld door de Europese Ombudsman, met richtsnoeren voor het Europese ambtenarencorps

2003

P. Nikiforos Diamandouros (Griekenland) verkozen tot tweede Ombudsman

2012

De Europese Ombudsman presenteert de Beginselen voor de openbare dienst voor EU-ambtenaren

2013

Emily O’Reilly (Ierland) verkozen tot derde Ombudsman

2014

Start van parallelle onderzoeken met het Europees Netwerk van ombudsmannen

2014

Versterking van de samenwerking met het Europees Parlement via commissies en hoorzittingen

2015

Eerste resultaten van de nieuw opgerichte eenheid Strategische onderzoeken

2018

Introductie van nieuwe werkmethodes voor het behandelen van zaken en Fast-Track procedure voor zaken betreffende toegang tot documenten

2019

Emily O’Reilly verkozen voor een nieuw mandaat

De belangrijkste werkgebieden van de Europese Ombudsman

Transparantie

Transparantie, openbare toegang tot informatie en documenten

Verantwoording

Verantwoording over en burgerparticipatie in EU-besluitvormingsprocessen

EU-aanbestedingen

Problemen met EU-aanbestedingen en -subsidies

Grondrechten

Eerbiediging van grondrechten en procedurele rechten

De Ombudsman in cijfers

Burgers, bedrijven, verenigingen en maatschappelijke organisaties kunnen de Europese Ombudsman om hulp vragen als zij problemen hebben met een EU-instelling.

Gedurende zijn 25-jarig bestaan heeft het Bureau meer dan 57 000 klachten afgehandeld.

De meeste onderzoeken worden ingesteld naar aanleiding van een klacht, maar de Ombudsman kan ook op eigen initiatief onderzoeken instellen. Sinds het Bureau in 1995 van start ging, zijn er meer dan 7 300 onderzoeken uitgevoerd.

Ingestelde en afgeronde onderzoeken, 1995-2019

Ingediende klachten en ingestelde onderzoeken per land, 2019

Wat doen wij?

Meer transparantie bij EU-besluitvorming

Het is essentieel dat burgers genoeg informatie hebben om de besluitvormings- en wetgevingsprocessen van de EU te kunnen volgen en op zinvolle wijze aan de democratische processen in de EU te kunnen deelnemen.

In diverse onderzoeken werd aandacht besteed aan verbetering van de doorzichtigheid van de EU-besluitvormingsprocessen, bijvoorbeeld in onderzoeken naar: het wetgevingsproces in de Raad, waarin nationale regeringen de EU-wetgeving vormgeven; besluitvorming in de Eurogroep, waarin ministers van Financiën het beleid in de eurozone bepalen; handelsbesprekingen tussen de EU en derde landen; of naar de manier waarop regeringen in de EU de jaarlijkse visquota vaststellen, rekening houdend met duurzaamheid.

Striktere ethische normen in het openbaar bestuur van de EU

Mensen hebben vertrouwen in het openbaar bestuur wanneer zij zien dat ambtenaren voor het algemeen belang werken en strikte ethische normen volgen.

De EU hanteert strenge regels betreffende lobbying, belangenconflicten en draaideurconstructies op grond waarvan mensen met een openbare functie overstappen naar de private sector en omgekeerd. Om het vertrouwen van burgers te garanderen, moeten deze regels ook worden gehandhaafd en geactualiseerd. Recente onderzoeken van de Ombudsman hebben geleid tot strengere ethische normen voor Eurocommissarissen, een betere handhaving van de regels betreffende draaideurconstructies en richtsnoeren voor Europese ambtenaren over hoe zij moeten omgaan met lobbyisten.

Een versnelde procedure voor de afhandeling van verzoeken tot inzage in documenten

Openbare toegang tot documenten is essentieel voor de controle op Europese besluitvormings- en wetgevingsprocessen, alsook op de besteding van EU-middelen. Aangezien de redenen voor de inzage in documenten vaak tijdgevoelig zijn, heeft de Ombudsman een versnelde procedure ingevoerd om mensen te helpen om informatie te verkrijgen zolang deze nog relevant is.

Recente onderzoeken hadden betrekking op de reiskosten van Eurocommissarissen, grensbewakingsactiviteiten van het Europees Grens- en kustwachtagentschap (Frontex) en lobbyactiviteiten met betrekking tot het EU-programma voor defensieonderzoek. Naar aanleiding van eerdere onderzoeken van de Ombudsman heeft het Europees Geneesmiddelenbureau de resultaten van klinische proeven met geneesmiddelen openbaar gemaakt.

Participerende democratie op EU-niveau

Door het voor mensen makkelijker te maken om EU-debatten en -discussies te volgen en daaraan deel te nemen, kan het beeld dat burgers van de EU hebben, namelijk als afstandelijk en ingewikkeld, worden tegengegaan.

De Ombudsman heeft bijgedragen aan verbetering van het Europees burgerinitiatief, een hulpmiddel voor participerende democratie dat burgers de mogelijkheid biedt om de Europese Commissie te verzoeken om wetgeving op een bepaald gebied door te voeren, met als resultaat dat dit initiatief nu makkelijker te gebruiken is. Andere onderzoeken van de Ombudsman hebben ertoe geleid dat de EU-instellingen zich meer inspannen om in alle 24 officiële EU-talen te communiceren, met name bij „openbare raadplegingen” door de Commissie en om websites toegankelijker te maken.

Eerbiediging van grondrechten

Naast de meer traditionele rechten voorzien in de EU-verdragen en het Handvest van de grondrechten bestaan er bepaalde rechten die rechtstreeks van belang zijn voor het werk van de Ombudsman, zoals het „recht op behoorlijk bestuur” en het „recht op toegang tot documenten”.

De Ombudsman verwijst regelmatig naar het Handvest in zijn onderzoeken. Een van die onderzoeken heeft ertoe geleid dat het Europees Grens- en kustwachtagentschap een klachtenprocedure heeft opgezet voor personen die van mening zijn dat hun grondrechten geschonden zijn. Een ander onderzoek heeft ertoe geleid dat stagiaires bij buitenlandse delegaties van de EU worden betaald, dit om ongelijke kansen op toegang te voorkomen.

EU-middelen: oplossen van problemen met contracten en aanbestedingen

De Ombudsman krijgt regelmatig te maken met zaken die betrekking hebben op door de EU gefinancierde projecten, doorgaans naar aanleiding van audits.

Als er bij een audit onregelmatigheden aan het licht komen, zijn EU-instellingen verplicht om de middelen terug te vorderen. Daarbij kunnen zich echter misverstanden of fouten voordoen, waardoor terugvordering niet gerechtvaardigd is. De Ombudsman kan in dit soort gevallen helpen om een oplossing te vinden, gesteld dat de betrokken organisatie de werkzaamheden te goeder trouw heeft verricht en aan de doelstellingen van het project heeft voldaan.

Een recent voorbeeld van een dergelijk onderzoek bracht de Europese Commissie ertoe om haar standpunt te wijzigen en de kosten te vergoeden die de Vereniging van Europese universiteiten had gemaakt in het kader van een project dat gericht was op het bevorderen van de regionale samenwerking in Latijns-Amerika.

Prijs voor goed bestuur

Tijdens de onderzoeken zijn de Ombudsman en haar medewerkers vaak getuige van uitstekend werk door toegewijde EU-ambtenaren. De Prijs voor goed bestuur, die in 2017 in het leven werd geroepen, streeft ernaar voorbeelden van dit goede werk onder de aandacht van een breder publiek te brengen, niet alleen om bekendheid te geven aan goede praktijken, maar ook om de kloof tussen burgers en EU-instellingen te verkleinen.

Er is een algemene prijs, maar ook prijzen voor speciale categorieën. De prijs is gewonnen door teams van de Europese Commissie die bijdroegen aan het bewustzijn over plasticvervuiling, de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid voor haar werk ter beperking van risico’s voor bijen en het Agentschap van de Europese Unie voor cyberbeveiliging voor een Europees samenwerkingsproject.

Europees netwerk van ombudsmannen

De Europese Ombudsman coördineert het Europees Netwerk van ombudsmannen, waarin meer dan 95 bureaus uit 36 Europese landen met elkaar samenwerken.

De Europese Ombudsman organiseert een jaarlijkse conferentie om nationale en regionale ombudsmannen in contact te brengen met EU-beleidsmakers, zodat zij met hen van gedachten kunnen wisselen over de onderwerpen die hen bezighouden. De Europese Ombudsman coördineert ook parallelle onderzoeken, waarbij nationale bureaus gezamenlijk werken aan gemeenschappelijke Europese vraagstukken. Een voorbeeld hiervan was een parallel onderzoek waarbij werd gekeken of EU-middelen met inachtneming van de grondrechten werden besteed en op grond waarvan suggesties werden gedaan om de wijze van monitoring te verbeteren.

Een blik op de toekomst

De Europese Ombudsman bestaat dit jaar 25 jaar. In die tijd is de EU ingrijpend veranderd, onder invloed van allerlei uitdagingen, de veranderende verwachtingen van burgers en het toegenomen aantal EU-lidstaten.

De komende jaren zullen naar verwachting net zo ingrijpend zijn, nu de COVID-19-pandemie en de reactie daarop de EU ongetwijfeld wezenlijk zullen veranderen. De Unie zal ook belangrijke beslissingen moeten nemen over de aanpak van de klimaatverandering, een humane benadering van migratie, de omgang met technologische vooruitgang en de plaats van Europa in de wereld.

Mijn taak als Europese Ombudsman is ervoor te zorgen dat die beslissingen – die rechtstreekse gevolgen hebben voor het leven van mensen – worden ondersteund door een Europees bestuursapparaat dat de burger bij al zijn werkzaamheden centraal stelt. Door het afhandelen van klachten en te wijzen op systemische problemen zal ik de EU-instellingen blijven aanmoedigen om de hoogste standaarden van openbaar bestuur in acht te nemen.

Graag wil ik u bedanken voor uw steun en betrokkenheid gedurende al deze jaren. Ik nodig u uit om onze samenwerking in de toekomst voort te zetten.

Emily O’Reilly, Europese Ombudsman